«دیوار بزرگ سبز»؛ روایتی واقعی از شکوفایی شهر بیابانی چین

«جونگ‌ویی» در منطقه خودمختار «نینگ‌شیا هوی» واقع در لبه جنوبی بیابان «تنگر» با تلاش‌های مستمر چندین دهه‌ای حدود 100 هزار هکتار از مجموع از مجموع 112 هزار هکتار بیابان خود را از طریق جنگل‌کاری بازیابی کرده است.

این تلاش بی وقفه پوشش سبز آن را از کمتر از 1 درصد در گذشته به 42 درصد در حال حاضر افزایش داده و به شکلی موثر بیابان تنگر را 25 کیلومتر عقب رانده است.

این شهر علاوه بر دستیابی به پیشرفت قابل توجه در کنترل بیابان، از 12 هزار هکتار باقیمانده بیابان خود برای توسعه گردشگری بیابانی، انرژی خورشیدی، کشاورزی و صنایع پرورشی استفاده کرده و بسیاری را از فقر نجات داده و معیشت مردم محلی را بهبود بخشیده است.

با توجه به فرا رسیدن «روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی»، مناسب است که نگاهی دقیق‌تر به سفر جونگ‌ویی از مبارزه با بیابان‌زایی گرفته تا رونق آن در میانه شن‌ها و ماسه‌ها بیاندازیم.

چین جزو کشورهایی است که بیشترین ضربه را از بیابان‌زایی خورده و نواحی بیابانی آن بیشتر در مناطق شمال غرب، شمال و شمال شرق متمرکز شده که در مجموع به عنوان «سه شمالی» معروف شده‌اند.

چین برای مقابله با این چالش تبدیل «برنامه جنگل پناهگاه سه شمال» (TSFP) که یک پروژه گسترده جنگل‌زایی را به یک «دیوار بزرگ سبز» استوار و بادوام و سد امنیت زیست‌محیطی در سراسر شمال این کشور پیشنهاد کرده است.

در حالی که نینگ‌شیا از سه طرف با بیابان احاطه شده، جونگ‌ویی شهری است که بیشترین ضربه را خورده و بشدت نسبت به فاجعه‌های طوفان شن آسیب پذیر است. در سال 1958 که خط آهن برای نخستین بار به جونگ‌ویی رسید و راه اندازی شد، کارشناسان خارجی پیش بینی کردند در کمتر از 30 روز زیر ماسه‌ها مدفون شود. این راه آهن نخستین خط آهن در کشور بود که از بیابان می‌گذشت.

«تانگ شی‌مینگ» که 60 سال دارد و مهندس ارشد یک مزرعه جنگل‌کاری دولتی در جونگ‌ویی است، خاطراتش را بازگو کرد و گفت: وقتی دانش آموز دبستان بودم، یک روز در راه بازگشت از مدرسه به خانه، طوفان شن رخ داد. بادهای شدید بسیاری از همکلاسی‌هایم را در گودال آن نزدیکی انداخت و حتی چند نفر از آنها کشته شدند.

شهر جونگ‌ویی برای حفاظت از مسیر راه آهن، برنامه‌ کاهش بیابان را آغاز کرد. دانشمندان در «ایستگاه تحقیقاتی و آزمایشی بیابان شاپوتو» بخشی از «موسسه محیط زیست و منابع شمال غربِ آکادمی علوم چین» به همراه ساکنان محلی تخته‌های شطرنجی نی مانند را برای تثبیت شن و ماسه و جلوگیری از جابجایی تپه‌های شنی ایجاد کردند.

با فرو رفتن نسبی یک لایه از این نی‌ها درون شن و ماسه، این تخته‌ها به عنوان یک سد عمل کردند. هنگامی که این نی‌ها به شبکه‌های مربع شکل متصل می‌شوند، یک «شطرنج» بزرگ را تشکیل می‌دهند که به طور موثر شن‌ها را مانند یک شبکه غول پیکر قفل می‌کند. نهال‌هایی که در میان این صفحات شطرنج‌ بزرگ کاشته می‌شوند به طور چشمگیر شانس بیشتری برای بقا دارند.

کاشت یک درخت در بیابان بشدت چالش برانگیز است حتی با حمایت این صفحات شطرنجی نی‌مانند، زیرا سیستم ریشه دسترسی کمی به عمق دارد.

تانگ با کمک تجربه خود ابزاری فولادی ساخت که با بیل‌های معمولی متفاوت است و دارای دو میله افقی در جلوی آن است. این ابزار نوآورانه امکان کاشت ریشه‌های نهال را به عمق 50 سانتی متر در لایه ماسه مرطوب فراهم کرد.

این ابزار ساده نرخ بقای بیابان‌زایی را از 25 درصد به بیش از 85 درصد افزایش داد. این روش طور گسترده‌ای در پروژه های جنگل‌کاری در دیگر نواحی شمال چین ترویج و به کار گرفته شد.

جونگ‌ویی که به عنوان برترین مقصد بیابانی چین رتبه بندی شده، اقداماتی چشمگیر در تقویت صنعت گردشگری بیابانی اتخاذ کرده است. گردشگران علاوه بر تماشای مناظر طبیعی می‌توانند از فعالیت‌های تفریحی متنوع مثل موج سواری در شن، سر خوردن روی شن و تماشای ستارگان و غیره لذت ببرند.

در بخش دیگری از این بیابان یک گاوداری راه اندازی شد. «یانگ فی» که شرکتش این دامداری را مدیریت می‌کند، گفت: بیابان خشک و دارای تهویه مناسب است، بنابراین پرورش گاو در این محیط میزان ابتلا به برخی از بیماری‌های رایج میان گاوها را کاهش می‌دهد.

وی افزود: این دامدادری با تولید روزانه بیش از 330 تن شیر تازه به منبع درآمدی مهم برای بیش از 20 هزار خانوار روستایی در 54 روستای محلی تبدیل شده است.

با توجه به اینکه صنایع در جونگ‌ویی با بهره برداری از منابع بیابان رونق یافته‌اند، هدف TSFP فراتر از کنترل بیابان به بهبود معیشت توسعه یافته است.

طبق آمارهای اولیه، TSFP تقریبا 15 میلیون نفر را فقط به واسطه جنگل‌کاری و کاشت میوه از فقر رهایی داده است.